राजन भण्डारी
नेपालको भूगोल बाढी र पहिरो जस्ता प्राकृतिक विपद्को लागि उच्च जोखिमयुक्त छ। तीन मुख्य भौगोलिक क्षेत्र: हिमाली क्षेत्र, पहाडी क्षेत्र, र तराई क्षेत्रले विभिन्न किसिमका विपद्को जोखिम बढाउँछन्। हिमाली क्षेत्र हिमालहरूको घर हो, जहाँ ग्लेसियरहरू र हिमनदीहरू अवस्थित छन्। हिमनदी तालहरूको अचानक विस्फोटले तलका क्षेत्रहरूमा ठूलो बाढी ल्याउँछ। ग्लोबल वार्मिङको कारणले यी घटनाहरूको सम्भावना बढेको छ। पहाडी क्षेत्रमा तीव्र वर्षा र भू-स्खलनले पहाडहरू कमजोर बनाउँछ र पहिरोको सम्भावना बढाउँछ। तराई क्षेत्र नेपालकै समथल भूभाग हो, जहाँ मुख्यतया बाढीको जोखिम उच्च हुन्छ।
नेपालको मनसुन मौसम जुनदेखि सेप्टेम्बरसम्म रहने भएकाले यस अवधिमा बाढी र पहिरो जस्ता पानीजन्य विपद्का कारण ठूलो मानव र सम्पत्तिको क्षति हुने गर्दछ। तीव्र वर्षा र त्यसपछि आउने बाढी र पहिरोले यसका प्रभावलाई कम गर्न विभिन्न सरोकारवालाहरू, सरकार, गैर-सरकारी संस्था (एनजीओ), विकास साझेदारहरू, र निजी क्षेत्रको समन्वित प्रयासको आवश्यकता पर्दछ। यसका लागि, सरकारले "मनसुन तयारी र प्रतिक्रिया योजना" तयार गरेको छ जसले मनसुनको विनाशकारी प्रभावलाई कम गर्न मद्दत गर्नेछ।
मनसुन समयमा स्वास्थ्य जोखिमहरू
मनसुन सिजनमा जलजन्य र कीटजन्य रोगहरू जस्तै झाडापखाला, डेंगु, मलेरिया, र अन्य पाचन तंत्र, आँखा र छाला संक्रमणहरू व्यापक रूपमा फैलिने सम्भावना बढ्छ। मलेरिया, डेंगु, कालाजार, र इन्सेफेलाइटिस जस्ता रोगहरूको जोखिम वर्षा मौसममा उल्लेखनीय रूपमा बढ्छ। सर्पदंशको घटनाहरू पनि जुलाई र अगस्टमा बढ्छन्।
स्वास्थ्य क्लस्टरका उद्देश्यहरू र कार्यहरू
मनसुनको समयमा स्वास्थ्य क्लस्टर प्रतिक्रियाका लागि योजना धेरै मुख्य उद्देश्यहरू सामेल छन्। यीमा रोग प्रकोपहरू रोकथाम गर्न तत्काल पानी, सरसफाइ, र स्वच्छता (WASH) सेवाहरूमा पहुँच प्रदान गर्ने, स्वास्थ्य प्रतिक्रिया शिविरहरू आयोजना गर्ने, र महामारीको लागि छिटो प्रतिक्रिया टोलीहरू (ERRT) र आपतकालीन चिकित्सा टोलीहरू (EMDT) तैनाथ गर्ने सामेल छन्। योजनाले यौन र प्रजनन स्वास्थ्यका लागि न्यूनतम प्रारम्भिक सेवा प्याकेज (MISP) को कार्यान्वयनलाई पनि जोड दिएको छ, साथै मानसिक स्वास्थ्य र मनोसामाजिक हस्तक्षेपहरू।
तयारी कार्यहरू:
- आपतकालीन चिकित्सा आपूर्ति संचित गर्ने।
- विशेष गरी विपद्पछि लक्षण रोग निगरानीमा सार्वजनिक स्वास्थ्य हस्तक्षेपहरूको तालिम दिने।
- छिटो प्रतिक्रिया टोलीहरूको क्षमता निर्माण गर्ने।
- आवश्यक स्वास्थ्य सेवाहरूका लागि दिशानिर्देशहरू विकास गर्ने।
प्रतिक्रिया कार्यहरू:
- प्रभावित क्षेत्रहरूमा चिकित्सा टोलीहरू तैनाथ गर्ने।
- आवश्यक औषधिहरू र आपूर्तिहरू प्रदान गर्ने।
- महत्वपूर्ण स्वास्थ्य सेवाहरूको निरन्तरता सुनिश्चित गर्ने, जसमा यौन र प्रजनन स्वास्थ्य पनि सामेल छ।
समुदायको संलग्नता र जनचेतना अभियान
मनसुन तयारी र प्रतिक्रिया योजनाको सफलताका लागि समुदायको सक्रिय संलग्नता र व्यापक जनचेतना अपरिहार्य छ। यसलाई प्राप्त गर्न, एक बलियो सार्वजनिक जानकारी अभियान आवश्यक छ।
सार्वजनिक संलग्नता रणनीतिहरू:
- रमाइलो सामग्री सिर्जना गर्नुहोस्: इन्फोग्राफिक्स, छोटो भिडियोहरू, र जानकारीपूर्ण पोस्टहरू विकास गर्नुहोस् जसले मनसुन तयारी योजनाका मुख्य पक्षहरूलाई उजागर गर्दछ। प्रभावित समुदायहरूका वास्तविक जीवनका कथाहरू र साक्षात्कारहरूले सन्देशलाई व्यक्तिगत बनाउन मद्दत गर्न सक्छ।
- ह्यासट्याग अभियान: #NepalMonsoonPreparedness वा #MonsoonReadyNepal जस्ता एकीकृत ह्यासट्याग अभियान सुरु गर्नुहोस् जसले संचारलाई व्यवस्थित गर्छ र संलग्नता बढाउँछ।
- प्रभावशालीहरूसँग सहकार्य गर्नुहोस्: सामाजिक मिडिया प्रभावशालीहरू, सेलिब्रेटीहरू, र स्थानीय नेताहरूसँग सन्देश फैलाउन र यसको पहुँच बढाउन सहकार्य गर्नुहोस्।
- इंटरएक्टिभ सेसनहरू: सार्वजनिक स्वास्थ्य विशेषज्ञ र विपद् व्यवस्थापन अधिकारीहरूसँग प्रत्यक्ष सेसनहरू आयोजना गर्नुहोस् जसले योजना छलफल गर्छ र जनताका प्रश्नहरूको उत्तर दिन्छ।
- समुदाय चुनौतिहरू: समुदायहरूलाई उनीहरूको तयारी गतिविधिहरू साझेदारी गर्न चुनौतीहरू र प्रतियोगिताहरूको माध्यमबाट प्रोत्साहित गर्नुहोस्, जसले सहभागिता र तयारीको भावना बढाउँछ।
- शैक्षिक शृंखला: जलजन्य रोगहरूको जोखिम, WASH को महत्त्व, र बाढी र पहिरोको समयमा सुरक्षा उपायहरूको बारेमा जनतालाई शिक्षित गर्ने शृंखलाहरू चलाउनुहोस्।
- आपतकालीन सूचना: सामाजिक मिडिया मार्फत आसन्न विपद्का बारेमा वास्तविक समय अपडेटहरू र चेतावनीहरू प्रदान गर्नुहोस्, सुरक्षा निर्देशनहरू र उपलब्ध स्रोतहरू।
- प्रतिक्रिया प्रणाली: योजनाको कार्यान्वयनमा सार्वजनिक प्रतिक्रिया लागि एक प्रणाली स्थापना गर्नुहोस्, सुनिश्चित गर्दै निरन्तर सुधार र प्रतिक्रिया सुनिश्चित गर्ने।
निष्कर्ष
मनसुन तयारी र प्रतिक्रिया योजना एक व्यापक रणनीति हो जसले नेपालमा मनसुन मौसमले ल्याउने बहुआयामिक चुनौतीहरूको सामना गर्ने उद्देश्य राखेको छ। प्रभावकारी कार्यान्वयनले सरकारी एजेन्सीहरू, एनजीओहरू, विकास साझेदारहरू, र निजी क्षेत्रका समन्वित प्रयासहरूको आवश्यकता पर्दछ। मनसुनसँग सम्बन्धित विपद् प्रभावहरूको तत्काल र दीर्घकालीन समाधानहरूको माध्यमबाट यस योजनाले मानव र सम्पत्ति क्षतिको कमी गर्ने र नेपालका समुदायहरूको प्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेको छ। सामाजिक मिडिया र समुदायको संलग्नतामार्फत व्यापक जनचेतना र सार्वजनिक संलग्नता यस प्रयासको सफलता लागि महत्वपूर्ण छ। सँगै, हामी मनसुन मौसमको चुनौतीहरूको सामना गर्न तयार एक सुरक्षित र प्रतिरोधात्मक नेपाल निर्माण गर्न सक्छौं।
