वैदिक सनातन हिन्दू परम्पराअनुसार तिहारको कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाका दिन आज गाईको पूजाआजा गरी मीठो खानेकुरा खुवाएर यो पर्व मनाइँदैछ । गाईलाई अत्यन्त पवित्र मानेर पूजा गर्ने यो विधि प्राचीनकालदेखि चल्दै आएको छ ।
गाईको महत्त्व:
गौमाताको सम्मान: गाईले दिने दूध आमाको दूध जत्तिकै पौष्टिक हुने भएकाले गाईलाई ‘गौमाता’ भनेर सम्मान गरिन्छ ।
वैज्ञानिक आधार: स्थानीय जातका गाईको जुरोले सूर्य र चन्द्रमाबाट ऊर्जा लिएर दूध, गहुँत र गोबरका माध्यमबाट मानिसलाई शक्ति दिने कुरा आधुनिक विज्ञानले पनि प्रमाणित गरेको छ ।
धार्मिक विश्वास: आजका दिन गाईको पूजा गरी मीठा परिकारहरू खुवाएमा गाईबाट प्राप्त हुने शुद्धता सधैँ कायम रहने धार्मिक विश्वास छ ।
पूजाको समय र मान्यता:
धेरै ठाउँमा कार्तिक कृष्ण औँसीकै दिनमा गाई पूजा गर्ने चलन रहे पनि धर्मशास्त्रविद् प्रा. तोयराज नेपालका अनुसार, औँसीको अन्त्य र प्रतिपदाको सुरुमा गाई पूजा गर्नुपर्ने शास्त्रीय मान्यता रहेको छ ।
राष्ट्र र परम्परामा स्थान:
गाईलाई सम्मानस्वरूप नेपालको राष्ट्रिय जनावरका रूपमा राखिएको छ ।
हिन्दू धर्मावलम्बीहरूले गर्ने प्रत्येक कर्ममा गाईदान गर्ने विधि रहेको छ । पछिल्लो समय गाईको अभावमा पैसा राखेर गाईदानको सङ्कल्प पढ्ने चलन पनि छ ।
रक्षाबन्धन र वैतरणी नदी:
आज गाई पूजा गरिसकेपछि साउन शुक्ल पूर्णिमाका दिन दाहिने हातमा बाँधिएको रक्षाबन्धन गाईको पुच्छरमा बाँधिदिने चलन पनि छ । यसो गर्नाले मृत्युपश्चात् गाईले स्वर्ग जानका लागि वैतरणी नदी तारिदिने धार्मिक विश्वास रहेको छ ।
